اجرام طوق برگردن منظومه شمسی!
کدام سیاره‌ی منظومه شمسی حلقه دارد؟
وقتی که این سوال را از مردم بپرسی اغلب اولین و آخرین نامی که می شنوی این است: زحل.
نمی دانم این از ضعف سیستم آموزشیِ مدارس و دانشگاه‌هاست یا از پایین بودن سرانه‌ی مطالعه در کشور اما در هر صورت شنیدن چنین پاسخی از زبان کسانی که نیاکانشان زمانی در علم نجوم سرآمد دیگر کشورها بوده‌اند چندان خوشایند نیست.
باید بگویم که پاسخی که به این سوال داده می‌شود بسی جالب تر از آن‌چیزی است که اغلب مردم تصور می‌کنند.
علاوه بر زحل سیارات مشتری، اورانوس و نپتون نیز حلقه دارند. این چهار سیاره در دسته بندی سیارات، در گروه غول‌های گازی قرار می گیرند. غول‌های گازی همانطور که از اسمشان بر می آید سیارات گازی غول پیکری هستند که همگی از بسیاری جهات شبیه به هم هستند: حجم زیاد، چگالی کم، تعداد قمرهای فراوان، سیستم حلقه های چند قسمتی ، حرکت وضعی بسیار سریع و...
تا قبل از پیشرفت ابزارهای رصدی منجمان حتی شناخت کافی و جامعی از حلقه های زحل نیز نداشتند. امروزه می‌دانیم که حلقه های زحل شامل هفت سیستم حلقه‌ای متفاوت است که هرکدام از هزاران زیربخش متفاوت تشکیل شده.
بتدریج با پیشرفت ابزارها کشفیات جدیدی در مورد غول‌های گازی صورت گرفت. در این میان شاید کشف حلقه‌های اورانوس ازهمه غیرمنتظره‌تر بود: در سال 1977 گروهی از دانشمندان برای رصد اختفای* یک ستاره‌ی کم نور پشت سیاره اورانوس خود را آماده کرده بودند. این گونه رصدها از اهمیت و ارزش بالایی برخوردارند چراکه وقتی سیاره‌ای از مقابل یک ستاره ی کم نور عبور می کند، جزئیات مربوط به جو و ابعاد آن سیاره را می‌توان تعیین کرد. سیاره ای که جو نداشته باشد ناگهان ستاره را مخفی می کند اما سیاره ی دارای جو بسته به چگالی جو خود، کم کم ستاره را از دید ما پنهان می‌کند.
زمانی که این گروه سرگرم رصد اورانوس بودند پیش از
شروع اختفا چند بار نور ستاره کم و زیاد شد . نخستین بار که این تغییر صورت گرفت
آن‌را مربوط به عیب لحظه ای دستگاه‌های رصد پنداشتند؛ اما با گذشت زمان، این تغییر
پنج بار به ثبت رسید که دیگر نمی‌شد آن را به عیب دستگاه نسبت داد.سپس اورانوس
ستاره را به مدت 25 دقیقه مخفی کرد و بعد از دورشدن ستاره بار دیگر پنج تغییر مشخص
در نور آن رخ داد. فاصله‌ی زمانی این تغییرات در دوطرف اورانوس همبستگی خوبی با هم
داشتند. تفسیر این رویدادها این بود که اورانوس دست کم 5 حلقه دارد. البته امروزه
می دانیم که این سیاره دارای 13 سیستم حلقه ایست. به همین ترتیب با پیشرفت ابزارها
و ماموریت های فضایی دانش ما نسبت به سیستم حلقه‌های غول‌های گازی روزبه‌روز
افزایش یافت.
(اورانوس و سیستم حلقه هایش)
اما چندی پیش کشف بسیار جالبی صورت گرفت که حاکی از آن بود که دانش ما از اجرام منظومه شمسی هنوز به حد کمال خود نرسیده است: وجود حلقه در اطراف یک سیارک!
سیارک‌ها اجرام کوچکی هستند که همچون سیارات به گرد خورشید درحال چرخش‌اند. سیارک‌ها شکل منتظمی ندارند و اصطلاحاً گفته می‌شود که سیب‌زمینی شکل‌اند. قطر آن‌ها در مقایسه با سیارات بسیار کوچک است و از کمتر از یک کیلومتر تا چندصد کیلومتر اندازه‌گیری شده‌است. تاکنون تعداد 638500 سیارک در منظومه شمسی به ثبت رسیده است.
کشف اخیر نشان می‌دهد که سیارک چاریکلو (Chariklo)، پنجمین جرم منظومه شمسی است که حلقه‌هایی به دور خود دارد.رصدخانه سیلا (Silla Observatory)، یکی از رصدخانه‌های آمریکای جنوبی، در هنگام اختفای سیارک چاریکلو با یک ستاره دو حلقه‌ی ظریف و چگال را در اطراف این سیارک کشف کرد. منشأ این حلقه‌ها هنوز مشخص نیست، اما احتمالا باقیمانده‌های یک برخورد در منظومه شمسی است که در مداری به دور این سیارک قرار گرفته‌اند.
با وجود رصدهای بسیار دقیقی که تا به حال با تلسکوپ‌های مختلف انجام شده است، تاکنون حلقه‌ای در اطراف سیارکی کشف نشده بود. اما در هنگام اختفای سیارک چاریکلو، که بین مدار سیاره زحل و سیاره نپتون در حال گردش به دور خورشید است، این حلقه‌ها کشف شدند. در زمان این اختفا نیز چند ثانیه قبل از شروع و چند ثانیه بعد از پایان اختفا، تغییرات ناگهانی در روشنایی ظاهری ستاره مشاهده شد که نشان‌دهنده‌ی وجود دو حلقه نازک به دور سیارک بود. این حلقه‌ها تنها ۳ و ۷ کیلومتر پهنا دارند و به دور این سیارک که قطر آن ۲۵۰ کیلومتر است می‌گردند.
پی نوشت:
* اختفا اصطلاحی است در نجوم رصدی که در طی آن جرمی در پشت جرمی دیگر مخفی می شود. مثل اختفای زحل پشت ماه.
**در بخشی از این نوشتار از اطلاعات کتاب نجوم دینامیکی ومجله نجوم استفاده شده است.
وخدایی که دراین نزدیکیست ..!
